Szynk i społeczne zepsucie *

"... A dlaczego oddawano karczmę Żydowi?
Naprzód dlatego, że Żyd dzięki rozmaitym ograniczeniom gotów był pracować w każdym fachu jak najgorliwiej, byle wyżyć. Potem dlatego, że dzięki swej gorliwości i bardzo skromnym wymaganiom zarabiał więcej niż katolik i - więcej płacił za arendę. Potem dlatego, że znowu dzięki różnym ograniczeniom Żyd był pokorny i usłużny. Potem, że dzięki solidarności ze swymi współwyznawcami i współograniczanymi na każde żądanie dostawał w miasteczku pieniędzy. Potem, że był faktorem, plotkarzem, pocztą, doradcą i Bóg nie wie czym, bo nie mógł być obywatelem!
Toteż wkrótce arendarz stał się adiutantem dworskiego sztabu, i on ograniczany, spętany rozmaitymi zakazami , zdobył wielki wpływ nad chłopską armią. Za wyzysk, pogardę i niechęć w górze płacił wyzyskiem i nienawiścią u dołu i do dziś dnia pozostał, czym był przed wiekami. Oszukującym z łaski ucisku, wyzyskiwaczem z łaski przywileju, wrogiem tych, którzy mieli wiecej praw niż on i obywatelem idealnej ojczyzny znad Jordanu, ponieważ nie pozwolono mu mieć rzeczywistej - nad Wisłą.
Stało się to, co zawsze się stawało i stawać będzie: ograniczenie jako prezerwatywa jednego niebezpieczeństwa zrodziło dziesięć nowych niebezpieczeństw daleko gorszych.
... dzisiejszemu zepsuciu ludu winna jest nie tylko terażniejszość, ale i przeszłość, nie tylko Żydzi, ale - my sami i - wadliwa organizacja społeczeństwa... Nie ograniczajcież nikogo, nie odmawiajcie nikomu żadnych praw, bo właśnie dzięki zakazom Żydzi stali się naprzód giętkim narzędziem w ręku dziedziców a póżniej samodzielną trucizną ludu..."

* Bolesław Prus - "Kurier Warszawski" 1881 r., nr 264.

Nie bardzo jest co komentować. Nie widać jedynie osławionego polskiego "antysemityzmu", który to usiłowano "przyszyć" i Prusowi. Zresztą zastanawiające jest, jak tak starszy, kulturalny pan jak Bolesław Prus miałby się oddawać tak haniebnemu zajęciu jak sianie "nienawiści rasowej"?